«عیدگردشی در دهکده الیت»
یکی از مهمترین آداب حاکم بر عید نوروز، دید و بازدید (عیدگردشی) است. اما شیوه ی دید و بازدید ها در مناطق مختلف، در عین شباهت، تفاوتهایی دارد. بطوریکه در روستاهای مختلف واقع در کوهستان کلارستاق این تفاوتهای جزئی بصورت برجسته دیده می شود. دید و بازدید در دهکده الیت تحت عنوان «عیدگردشی» شیوه خاصی دارد که ویژه ی این روستای زیبای کوهستان است.
همه الیتی ها می دانند که روز عید باید «عیدگردشی» کنند. مادران خانواده ها آنروز ناهار درست نمی کنند. امّا غذایی که ویژه روز عید است از قبیل: چنگُل بورانی[1]، ترشه تره[2]، شیره تره[3]، لوبیا پته[4]، رنگی مرغونه[5]، ماست، پنیر و اِلِم[6] به همراه نازکه نون[7] را آماده می کنند و به همراه میوه و شیرینی و آجیل از مهمانها پذیرایی می نمایند.
الیتی ها؛ طبق یک سنت قدیمی، صبح روز عید، بعد از صرف صبحانه، در حالی که زیباترین لباسهای خود را بر تن دارند به همراه خانواده خود، در منزل مسن ترین فرد(ریش سفید) محل جمع می شوند. «عید گردشی» را از آنجا و با رعایت سلسله مراتب(رعایت شرایط سنی) شروع می کنند و به منزل کم سن ترین فرد محلی خاتمه می دهند. به قدری این شیوه جا افتاده است که حتی کودکان نیز می دانند بعد از دیدار از خانواده ای بلافاصله به منزل چه کسی باید بروند. بنابراین، پیش قراولان این جمع همدل و همراه کودکان هستند که با ذوق و شوق فراوان و با شادی و شعف، از همدیگر پیشی می گیرند و با استقبال گرم مادر خانواده ی میزبان که برای چیدن سفره عید، چند دقیقه ای زودتر از همه به منزل رفته مواجه می شوند و با گرفتن «رنگی مرغونه» و به دنبال آن با «مرغونه جنگی[8]» بر شور و حال این دید و بازدید می افزایند.
در همین روز، نو عروسان و تازه دامادها و نوزدانی که اولین «عیدگردشی» را بعد از ازدواج و تولد تجربه می کنند بیشترین عیدی(کادو) را می گیرند. البته در هیچ نوروزی کودکان از عیدی بزرگترها خصوصا بزرگترهای درجه اول بی بهره نیستند.
جوانان سرزنده نیز برنامه ی خاص خودشان را دارند، به هر منزلی که می روند شیرینی، میوه، آجیل و «رنگی مرغونه» را جمع آوری کرده و در پایان «عیدگردشی» به همراه همه ی اهالی محل، زیر درخت «ون دار[9]» گرد هم می آیند و میوه، شیرینی، آجیل و «رنگی مرغونه» ها را در فضایی صمیمانه زیر سقف آسمان و سایه ی «ون دار» تناول کرده و از «توتّی[10]» بسته شده به «ون دار» به نوبت سواری می گیرند و با شادی و خوشحالی، خاطره ای خوش و بیاد ماندنی را رقم می زنند و سالی پربار برای هم آرزو می کنند.
از مهمترین مزایای «عیدگردشی» این است که اگر به هردلیلی کدورتی بین برخی از اهالی محل در طول سال قبل، پیش آمده باشد، به اقتضاء این حرکت جمعی و الزام عرفی، حاکم که باید به همراه جمع به منزل همه ی اهالی بروند- صلح و آشتی برقرار می شود و کینه و کدورتها کنار گذاشته می شود..
آنچه گفته شد یک اصل است و همه ی الیتی ها تلاش می کنند، کارهایشان را طوری برنامه ریزی کنند تا حتی الامکان با این جمع همدل و همراه با شند و از سینرژی[11] جمعی بی بهره نمانند. این اصل مطابق قاعده کلی«هر اصلی استثنائی دارد» استثنائات ویژه ی خود را نیز دارد که عبارتند از:
1- به اقتضاء شغل اهالی دهکده الیت[12]، گالش ها و چوپانها یا به اصطلاح محلی« صحرا مِج ها» چون در پی گاو و گوسفند هستند نمی توانند این جمع را همراهی کنند و آنها با هماهنگی همدیگر شبها از خانواده ها دیدن می کنند و به نحوی برنامه ریزی دارند که تا روز سیزده بدر «عیدگردشی» آنها نیز انجام می شود.
2- اگر خدای ناکرده از اهالی روستای الیت کسی فوت شده باشد و یا مریضی در بستر باشد، به احترام خانواده ی متوفی که اصطلاحا می گویند «نو عید» دارند و یا به حرمت مریضی که در بستر شِفاء است در آغاز، همه خانواده ها ی الیتی بجای تجمع در منزل ریش سفید محل در منزل خانواده ی متوفی و یا مریض دار اجتماع کرده و از آنجا «عید گردشی» را آغاز می کنند.
3- منطقه کوهستانی است و به جرأت می توان گفت که خیلی از سالها در روز عید با بارش برف سنگین همراه است، به همین دلیل برگزاری حسن ختام «عیدگردشی» زیر درخت«ون دار» در چنین شرایطی ممکن نیست و پذیرائی صرفا در منازل اهالی بعمل می آید.
سالهاست که به علت مهاجرت از روستای زیبای الیت به شهر، از این سِینرژی جمعی بی بهره ام، این سنت قابل ستایش را به یاد سالهایی که در آنجا بودم تداعی کرده و حضور قلبی خود را در «عیدگردشی» نوروز سال 1393 در جمع صمیمانه ی اهالی خوش قلب الیت پیشاپیش اعلام می نمایم.
اهالی روستای زیبای الیت، اهالی کوهستان کلارستاق و اهالی سایت دهکده الیت نوروز 1393 پیشا پیش بر شما مبارک باد.
با سپاس فروان: غلامرضا اسفندیاری
[1]– بورانی که با ریشه چغندر(چنگل بنه) درست می کنند.
[3]– مثل ترشه تره است که بجای عدس از شیر استفاده می کنند.
[4]– خوراک لوبیا
[5]– تخم مرغ آب پز شده ای که هر کسی با سلیقه خود آن را رنگ کرده و معمولاً برای روز عید این کار را برای تزئین سفره انجام می دهند.(ضرب المثلی است که می گویند: رنگی مرغونه عیدِ روزِشه)
[6] – از سبزهای محلی کوهستان است که از نیمه دو اسفند ماه و آغاز فصل بهار بصورت خود رو می روید و از سبزی های فصل بهار است. دارای اثرات دارویی می باشد. به شیوه های مختلف مورد استفاده قرار می گیرد امّا در دهکده الیت بجای سبزی خوردن، استفاده می شود.
[7] – نانی که خمیر آن را با شیر و افزودنیهایی مثل کره و … درست می کنند بسیار تُرد و خوشمزه است.
[8]– بازی کودکانه است که یکی از طرفین تخم مرغ را به حالت عمودی در دست می گیرد و طرف دیگر با تخم مرغ دیگری به آن ضربه می زند تخم مرغ هرکسی که شکست بازنده است و باید تخم مرغ شکسته را به فرد برنده بدهد.
[9] – دو درخت تنومند ون در کنار همدیگر و در ورودی قدیم محل الیت روئیده است که قدمت بسیاری دارد پیران محل عموماً می گویند ما این درختان را به همین شکل دیدیم و قدمت بلای هزار سال دارند که به «گته ون دارو کوچکک ون دار» معروف هستند. البته وندار سوم کمی دور تر جلوی امام زاده ی محل است که از دوتا ون دار دیگر کوچکتر و جوانتر است. این درختان منسوب و متعلق به امامزاده ی محل هستند و در اذهان مردم از قداست خاصی برخوردادر می باشند.
[10] – تاب
[11] – هم‌افزایی یا سینرژی معمولاً اینگونه تعریف می‌شود: زمانی که دو یا چند عنصر، جریان یا عامل با هم همیاری و برهمکنش (تعامل) داشته باشند معمولاً اثری بوجود می‌آید. اگر این اثر از مجموع اثرهایی که هر کدام از آن عناصر جداگانه می‌توانستند بوجود آورند بیشتر شود در اینصورت پدیده هم‌افزایی رخ داده است. از قدیم گفته‌اند «همکاری نتیجه بهتری می‌دهد». آن نتیجه بهتر همین هم‌افزایی است. مقدار هم‌افزایی‌را می‌توان با محاسبه برآیند کار گروهی و از سوی دیگر محاسبه مجموع نتیجه کار تک تک افراد در حالت کار جدا و تکی و سپس کسر کردن نتیجه محاسبه اول از دوم بدست آورد.
[12] – شغل اصلی اهالی بومی روستای زیبای الیت دامداری است.
۲ نظر در “«عیدگردشی در دهکده الیت»”
سلام خدمت همه الیتی های عزیز
ضمن تشکر از دایی عزیزم استاد ارجمندم
واقعا سنت زیبا و بجای قدیمی را باز گو کردند دلم برای اون روزهای با صفا تنگ شده.
به یاد دایی مشهدی ذبیح نمساوی که این جمله را تکرار میکرد .
(مدینه گفتی و کردی کبابم)
از همین جا به همه عزیزان سال جدید را تبریک عرض میکنم امیدوارم که سال پر برکت وشادی وسلامتی داشته باشید.
دوستتون دارم
years on all the holy ones 93
با عرض سلام و ادب احترام خدمت دایی بزرگوار
ضمن تبریک فرا رسیدن سال نو و پر از خیر برکت برای شما خانواده محترم و تشکر ویژه
بابت یاداوری خاطرات نوروز سالهای گذشته.عید بر شما مبارک .