برای اولین بار سالنامه محلی کلارستاق در چالوس به اهتمام نویسنده،روزنامه نگار و پژوهشگر فرهیخته آقای مومن توپاابراهیمی به منظور احیا،حفظ و پاسداشت فرهنگ بومی منطقه کلارستاق استان مازندران به زودی چاپ می شود.

 از ویژگی های برجسته آن :   

مفاهیم سالشناسی،رویداد های تاریخی ،مناسبت های مختلف ،رویکرد گردشگرانه (اکوتوریسم)، ادبیات شبانی منطقه ،تقویم هجری شمسی،قمری و میلادی به همراه سی قطعه عکس از مناطق مختلف کلارستاق از دشت تا کوه.

علاقه مندان به پیش خرید و تهیه آن می توانند به شماره های 09126603662و09121996467تماس حاصل نمایند.

By : حسین توپاابراهیمی

پیش سخن

یک چند وعده کرده بودیم([1])به همراه شما همسفران مشتاق، گلگشتی در حریم زمان و سالیان و روز گاران داشته باشیم. پس دستان مان را با بند مهر به هم گره می زنیم تا نخست از بام کلارستاق یعنی کوهستان و کلار دشت، همراه با زلالی و موسیقای رود ها ی دوگانه ی آن از سرچشمه تا میان بند وبیشه زاران ببرنشان به دشت بتازیم، سپس سواربر سمند یکه تاز مه و ابر پرباران که سردآب رود و چالوس رود را گاهواره ای جاو دانه و پیوسته اند به مراتع و مزارع سرک بکشیم و این هردوان را ارج نهیم که رشته ی الفت از موج دریا تا اوج کوه هایند و از منبع تا مقصد با نام نامی آب، هر فراز و فرودی را آبادان داشته اند و آبادگران پروریده اند و دانشی مردمان.

هم اندیش گان و همراهان مشتاق را آرمان چنان بود که گسست حلقه ی فصل را از حال به دورافتاده ی پریشان احوال به وصل، از زنجیره ی گذشته ی پر مقال، ای کاش امکانی فراهم می آمد . از این روی نگارنده را سعی برآن شد تا چنین گشتاری در حریم زمان، به سیره ی پیشینیان باشد در احوال شمار روزان و شبان که همسوبا سلوک زمان ، سالانند و ماهان در قلمرو دردانه ی« شیراندران» و زاویه ای از رستمدار و رویان، آنجا که به کلارستاق نامی شد در میان نام آوران.

و اینک در ساحل دریایی خروشان چنان ایستاده ایم که در منظر نظر جنگل، میان بند و کوهستان را در دیدرس دیدگان داریم و دو رود خانه ی خشماگین را که از کدورت زمانه، چینی پرچین برابروان دارند. در دوسوی کلارستاق که یکجا و یکسره کلارشهر، چالوس شهر و مرزن شهر را در میان دستان و آغوشان دارند.

این دو رود هر چند از شرم آلایش، پرده ی کدورت به رخ کشیده اند اما زمزمه و موسیقای دیرین را همچنان بر زبان دارند و دید دیدارگران را به سر چشمه فرا می خوانند،تا در واپسین نگرش، پلشتی پستا را، با زلالی و صفا ی بلندا به بینشی بینا بنگرند، آری سر چشمه، آنجا که شناسه ها و ستاک و بنمایه های واژه «فرهنگ »را مادری کردند و گاهواره ی پرورش هویت باشندگان بودند و اکنون با دریغ و هزار افسوس که بند از بند هر واج این واجه با شبیخون بیگانه ای گسست. بیگانه ای که خود خانه را برای او آراسته و پیراسته کردیم تا کرم کرده گام زنان از رواق منظر دید گان ما عبور کند و خانه، خانه ی خود کند چرا که سالیانی نه بس کوتاه دل غافل از آنچه که خود داشت زبیگانه تمنا می کرد. اکنون سوار بر سمند خیال از دشت و دشتستان تا کوه و کوهستان با دوش و جهش می تازیم ، به دیدار باکره ای می رویم که زمانی شمار روزگاران و مهان وسالان را ازببیشه زاران پلنگ آشیان دشت تا گذر گاه مهیب «دربند»و «پولاد کوه»تا پولاد کولت …و از آنجا تا قله ها که چشمه افشان و آهوان و کره اسبان یلخی را چراگاهانند، شاید قدمی به وسعت گام موران برداریم و اندکی از نامواژگان روزگاران بدان گونه بگوییم که در پاران و پیراران آنان را زبانزد بود.

م.ت.ا

دیباچه

«دگربه پای مه و مهر اگر جهان گردیم به صد چراغ نیابیم آنچه گم کردیم»

حکمی بر تمام تاریخ سازان و ارباب قلم و اصحاب هنر و تمام افرادی که از خود یادگاری در جهان می گذارند حاکم است و آن این که صاحبان آثار یا بر فراز اثر ایستاده اند که بشکوه مردانی هستند و یا به موازات اثر خویشند که ارادت دیگران را بر می انگیزند و یا از ساحت اثرخود نا پیدا تر ،که دریغ از نهاد بر می آورند .

آنان که بر ملکوت آثار خود به جهان می نگرند ،حیثیت خاک و خاکی نهاد ها را به بالا می برند و به کانون حیات دیگران گرمایی جان بخش نثار می کنند . اما اگر بخواهی ندانسته به کره ی خاکی آیی و ندانسته از کنار شطرنج زندگی آرام بگذری ،خطری نکنی ،انگار مرده ای به مأموریت در میان زندگان آمده آهسته و بدون هیچ تغییر بساطت را بر می چینند، تنها به تعجبی بسنده خواهند کرد وبس.

چه بسا کسانی به انگیزه ی پدید آوری به شیوه ای شگفت بر صدر مجلس تاریخ نشسته اندو چنان تندیس شان گرم و پر حرارت به آدم خیره می شود که نا خود آگاه ،تعظیم می کنی و به قدرش احترام می گذاری ،غافل از اینکه هزاران سال پیش بوده است و بسا کسانی که در کنارت عمری به همسایگی به ظاهر زیسته اند ،نه خلقی نه ابداعی نه حرفی ،نه،نه،نه،نه….. بدون اینکه سایه به سایه ، همسایه اش بویی ببرد ناگاه از نفش می ایستد و زندگی همچنان بدون او جاری است حتا فرزندانش نبودش را احساس نمی کنند.

در زندگی این گونه آدمیان ،همه چیز از هستی باز می ایستد ، گویی کوچه های زندگی شان را باد لیسیده است .حتی مرغی دست آموز نیز در کنار در خانه چمپاتمه در خاک نمی نشیند که به ظاهر رهگذری خیره شود تا اتفاقی افتاده باشد.

اما جای بسی سر بلندی است که از میان این همه بزرگ و کوچک ،با انگیزه به موطن و بی خیال از تمام هستی ،کسی از بالای شلوغی و حواس پرتی ما ،سر بر می آورد آن هم هوشمندانه با ستیزی واقع بینانه به بیان واقعیت و خیال که در او موج می زند ،جانی تازه به کالبد فرهنگ فراموش شده ی ما می دمد و با هیزم خرد و دلداد گی فرهنگی ،تنور فسرده ی منطقه ای را که سرا سر کوه و کوهستان است گرمایی می بخشد آشنا ،نرم و افسونگر. او فرزند این جلگه و کوهستان است و سراسر فریاد چوپانان و سر گالشان عمق جنگل ها و فراز کوهان از «الاتک»تا الانه سر،از«چالنی »تا«چاری» از «چارو» تا «کندرو» ،«اسپرو» حصار چال ،حسن سره و…

اگر در هوای بارانی ذهن رستمداریان و رویانیان ،پاییزی از راه می رسد تا هلهله های تابستان شادی بخش نوجوان وجوان ما را به زردی کشد ، آمده است تا فریاد بزند که خورشید عزت و عظمت این کوه و کوهستان ، دشت ، گسل، چالان ،وصل و فصل …پشت پر چین بی تفاوتی و ترس ،خیمه زده ،کافی است زلف شب و پرچین را کنار بزنیم تا چهره اش طلوع کند در گداختن پاییز .او آمده است فریاد بزند که تا چهار شنبه سوری نیمی از زردی عمرمان را برهفت کپه آتش بجهانیم و سرخی را از زرد او بستانیم به امید دمیدن صبح فروزان فرهنگ غنی مان.

فرهنگ شفاهی، ادبار و بد بختی نمی پذیرد . کافی است دست خود را یک بار به نشانه ی اعتماد در دستان این نستوه پژوهش پذیر بی ادعا بدهیم تا در سفر بهاری دیگر و جشن و شادابی و رویشی دیگر تنها نباشیم.

سالیان نه چندان طولانی که پشت سر نهاده ایم ،در زوات عمو محمد ها ،عمو مراد ها ،در الیت شیخ ذبیح ها و مشهدی هدایت ها ،کدخدا اسفندیار ها ، در خرمنه خیر اله ها و قربانعلی ها ،در سنگدره دایی پیرد ها ،در مرزن آباد صیادی نژاد ها ،ردایی ها،فولادی ها ،فاخری ها را از چنگ دادیم و سالی دیگردر تجنکلاحاج ربیع ها در دلیر کدخدا صمد ها ، ولی محمد ها ،پهلوانان نامی و شهره ی عالم کریم ها ،مراد ها ،رجبعلی ها ،کرم ها…در فشکورکدخدا ابوالحسن ها ،در گویتر پهلوان قدرت [2]ها ،پهلوان مصطفی[3] در بنفشه ده پهلوان ذکریا ها و در حسنکیف پهلوان صفر ها و…به آسانی از گوشه ی سفره هامان پاورچیدند بی آنکه در یابیم که ای وای چه خسران و زیان جبران ناپذیری! دو امیر قلی دلیری و الیتی چگونه با کوله باری از خاطرات شیرین و تلخ و تجربه های بی امان پر کشیدند که حتا در عصر کامپیوتر های و انواع ضبط صوت و صداها نتوانستیم روحشان را در چنگ بگیریم تا این همه گنجینه ی ریز و درشتی که جهان برایش سر تعظیم فرود می آورد فراموش نکنیم و بر صفحه ای به یاد گار ارج نهیم . واهمه دارم از بردن نام کسانی که هستند چرا که اگر نام یکی شان به سهو از قلم باز ماند ؟،رنجی که بر دلش می نشانم تا ابد گریبانم را بگیرد . تنها به سهم خود فریاد استغاثه دارم از تمام مردان مرد و زنان که مردانه می زیند که چیزی به غروب بی کسی نمانده ،از روزی که زبان سراسر کنایه و لطیفه و زیبایی فرزندان مان را از صحنه ی ذهن شان ستر دیم و به جایش فقط فارسی نشاندیم همان روز مردیم.

آن روزی که سخن گفتن به زبان بومی را دور از شأن و کلاس فرزندان خود فرض کردیم مردیم چون ندانستیم که مرز بین دو نسل تنها به همین تغییر زبان چگونه گسل خوفناکی می سازد که هیچگاه دستمان به دست آنها نمی رسد .خود کرده را تد بیر نیست .اینک فرزندان شما ،به غیرتی مثال زدنی و با ادعایی ذره صفت و تواضعی شیرین سالیان سال ،عزم جزم کرده ،کوله بار همت بر پشت یسته با سفره ای نان و قاتقی از گیاهان کوهی ،به کوه و دره و جنگل زده ،قدم به قدم را پویان و جویان طی طریق کرده ،گون به گون ،کاشم به کاشم ،نکره به نکره را پیاده به سیرو سیاحت ،عمرو جوانی ره سپرده تا شاید به جنگ اهریمن جدایی دو نسل برود و زهی به غیرت ،چه شیرین پرداخته ونسیم گونه به نوازش فرهنگ دست یازیده و چه شیرانه به پیکار بیگانگی ها رفته. فرهنگی از لغات چوپانی ،تا مقام ها ی موسیقی فراموش شده تا احیای مجدد عزیز نگار و ولگسری وامیری به شیوه ی کوهستان و تا ضرب المثل ها ی رنگارنگ و لغات اصیل فراموش شده که زاد گاه شان زبان دری قرن ها ی دوم و سوم و چهارم سامانی و غزنوی بوده همت گماشته ،اینک بهاریه ای را هر چند سترگ و روح نواز اما به زعم خودش متواضعانه پای ملخ به در گاه سلیمان بردن می داند به شما، به قول خودش «شیر اندرانیان» تقدیم نموده است. بردن نام این فرزند خستگی نا پذیر آنچنان موئمنانه و عزیز است که این خادم حقیر نامش را هنگامی بر زبان می آورم که به احترام کلاه از سر بر گرفته باشم و بر گام هایش بوسه می زنم و فریاد بر می آورم : ای عزیز، مومن توپا ابراهیمی ،ای آرش تیر انداز سرزمین های مهد عشق و عطوفت و عظمت!

تنت به ناز طبیبان نیاز مند مباد وجود نازکت آزرده ی گزند مباد

ای دوست به جان عزیزتر از برادر و ای برادر لطیف تر از دوست ! در هیاهوی لذت های پوچ و پوشالین تأسف بارما، فقط توبودی که همچنان ایستادی چون فرزند هدایتی و از آغاز مقصدت پیدا و افق رنج هایت تا کران ناپیدا . هیچ کس نخواهد توانست در عظمت این اثر که خود مقدمه ای است از یک متن چند هزار صفحه ای ،خود را شریک گام هایت بداند و یا در مخیله ی خود بتواند به جمیع حاصل جمع آنچه تو در آستانه ی زوال نجات بخشیده ای ،به باور برسد .حاشا و کلا که چنین عظمتی فقط از چون تویی ساخته است که ضامن آبروی همگانی .

نامت بلند و مومنانه بر فراز حصار چال و لشکرک و سه برار و الانه سرتا زرین کوه در اهتزاز باد . یاری گر این سوی وطن اسلامی کسی نیست مگر برازنده ای چون :مومن توپا ابراهیمی.

آنچه قلمی شد تنها واگویه ی دلی بوده از غم ازکف رفتن فرهنگ اصیل این کهن بوم و بر، نه ستایشی سزاوار از آنچه هستی و می مانی.

امید که شگفتی آفرینی ات ستاره ی دنباله دار تا زه ای باشد در پهنه ی آسمان ، از دشت تا میان بند و کوهستان عزیز.
دلداده ی لحظه لحظه ی کوهستان:ایرج سام دلیری

پایان بهمن یکهزار و سیصد نود و دو